چرم را می‌توان تقریبا از هر پوست حیوانی ساخت حتی از پوست ماهی. پوست ماهی یک نوع نادر از چرم است. سطح پوست اغلب بسیار نازک است. چرم ماهی جزو چرم‌های سبک به حساب می‌آید.
مقدمه
بهره‌برداری روزافزون از ذخایر آبزیان در نقاط مختلف جهان و استفاده بهینه و فراگیر از آنها جهت تولید فرآورده‌های جانبی و کاهش ضایعات از اهمیت خاصی برخوردار است.
بر اساس آمار فائو در سال 2016 تولید آبزیان در دنیا به رقم 160 میلیون تن رسیده است که از این رقم سهم آبزی پروری 75 میلیون تن می باشد. لذا ضایعات این منبع عظیم در خور توجه خواهد بود. یکی از فرآورده‌های با ارزش قابل استفاده از این ضایعات تولید چرم از پوست ماهی است که امروزه در دنیا در حال پیشرفت می‌باشد.
این ایده که بتوانید زباله‌های دورریختنی و بدبو را به چیزی تبدیل کنید که مردم خواهان آن هستند و برای آن پول می‌پردازند فوق‌العاده است، شما در واقع زباله را به گنجی تبدیل می‌کنید که تا چند نسل قابل استفاده است.»
لازم به ذکر است با تولید یک تن فیله ماهی به طور کلی40کیلوگرم پوست دور ریخته می‌شود و لذا از هزاران تن پوست ماهی می‌توان چرم تولید کرد.
کارشناس ارشد شیلات و محیط زیست
چرم ماهی چیست؟
چرم را می‌توان تقریبا از هر پوست حیوانی ساخت حتی از پوست ماهی. پوست ماهی یک نوع نادر از چرم است. سطح پوست اغلب بسیار نازک است. چرم ماهی جزو چرم‌های سبک به حساب می‌آید. این پوست در عین نازکی از قدرت کشش بالایی برخوردار است بطوریکه قدرت کشش چرم ماهی تا 90 نیوتن می‌رسد. هیجان انگیزترین چرم در 20 سال گذشته است که در دنیای صنعت مد ظاهر شده است.
خواص چرم ماهی
از مهمترین خواص چرم ماهی عبارتند از:
برای تولید این چرم حیوان را از بین نمی‌بریم. استفاده از زباله‌های دور ریز ماهی و افزودن ارزش اقتصادی اهمیت زیادی برای پایداری صنعت شیلات دارد.
اين چرم در برابر سرما بسيار مقاوم بوده و براي مناطق و كشورهاي سردسيري مناسب است به طوري كه دماي 10 تا 20 درجه زير صفر را نيز تحمل مي‌كند.
معمولاً چرم‌هاي از جنس گاو و گوسفند شكننده‌اند و در اثر سرما شكسته مي‌شوند. از ديگر ويژگي‌هاي چرم ماهي مي‌توان به جلا و زيبايي آن و قابليت رنگ‌آميزي بالای آن اشاره کرد.
همان طور که می‌دانید چرم‌های رایج مثل چرم مار و سوسمار بسیار گران هستند و منابع آنها به شدت در معرض خطر نابودی قرار دارند. اما پوست ماهی چنین شرایطی را ندارد، کاملا در دسترس است و منابع آن پایداری بالایی دارد در حالی که می‌تواند همان زیبایی و لاکچری ظاهری را هم داشته باشد.
برخی از مزایای کلیدی عبارتند از سازگاری با محیط زیست، کاهش آلودگی اتمسفر ناشی از فرآیند دباغی .چرم ماهی علاوه بر کاهش آلودگی جوی، آلودگی آب را نیز کاهش می دهد زیرا در فرآیند دباغی برای تولید چرم از پوست ماهی حداقل مواد شیمیایی (چه برای دباغی و چه رنگ) استفاده می‌شود.
تاریخچه چرم ماهی
اصل تولید چرم ماهی توسط افراد نانایی از سیبری شرقی گزارش شده است که به طور سنتی لباس از چرم ماهی تولید می‌کنند.
همچنین می‌توان به قبیله Hezhe در شمال شرقی چین که به دلیل استفاده از لباس سنتی تولید شده ازپوست ماهی به عنوان “قبیله چرم ماهی” نیز شناخته می‌شود، اشاره کرد.
در سال 2018، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) تولید چرم از پوست ماهی را به عنوان یک ابتکار در افزایش درآمد جوامع ماهیگیری در سراسر جهان را تبلیغ نمود. چرم ماهی در دنیا سابقه 20 ساله دارد و بسیاری از کشورها از جمله کانادا، آیسلند، برزیل، روسیه، فرانسه و چندین کشور دیگر تولیدکننده چرم‌ماهی هستند .امروزه چندین کارخانه اختصاصی تولید کننده چرم ماهی در دنیا راه‌اندازی شده است. از جمله شرکت تولید چرم شادی در جمهوری اینگوش روسیه را می‌توان نام برد. این کارخانه از پوست ماهی‌های مختلف برای تولید چرم استفاده می‌کند. شرکت‌های کلیدی فعال در بازار جهانی چرم‌ماهی، Nanai ، Salmo Leather ، Atlantic Leather، SHADI می‌باشند. کمپانی نایک اخیراکفش‌های مخصوص دوندگی را از چرم ماهی ساخته است. چرم‌ماهی چند سالی است که در مجامع بین‌المللی سر و صدا کرده است. امروزه کریستین دیور، پرادا و نایک همگی محصولات چرمی ماهی از کفش گرفته تا کیف دستی را تولید کرده‌اند. این بخشی از یک جنبش رو به رشد جهانی برای کاهش ضایعات در ماهیگیری تجاری و کسب درآمد بیشتر از ضایعات ماهی است.
کاربرد چرم ماهی
صنعت تولید چرم از پوست ماهی در سالهای اخیر در دنیا به دلیل تقاضای مصرف کنندگان جدید در حال توسعه است. رنگ‌های زیبا و درخشان پوست ماهی و سطح لایه لایه آن، موجب شده چرم تولید شده از پوست ماهی جای خود را در صنعت چندین میلیارد دلاری چرم جهان باز کند.
جالب است بدانیم صنعت مد در دهه‌های اخیر به دلیل آسیب‌های جدی که به محیط زیست وارد کرده است در رده بدنام‌ترین صنایع جهان قرار گرفته‌است به طوری که این صنعت از نظر آلوده‌کنندگی رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل در سالهای اخیر مد پایدار بیش از هر زمان دیگری مورد توجه دانشمندان، طراحان و مصرف کنندگان قرار گرفته و به همین دلیل چرم ماهی امروزه مورد توجه این صنعت قرار گرفته است.
چرم ماهی مانند بقیه دیگر چرم ها تقریبا در بسیاری از صنایع از جمله ؛ کیف و کفش؛ البسه؛ مبلمان؛ انواع اکسسوری ها؛ زیورآلات و حتی وسایل ورزشی کاربرد دارد.
چرم ماهی در ایران
در ایران نیز در طی سالهای اخیر بطور موردی و آزمایشی چندین نفر اقدام به تولید چرم از پوست ماهی از جمله ماهی خاویاری ؛ کپور ؛ قزل الا نمودند.
از جمله موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور بطور رسمی و در غالب چند پروژه تحقیقاتی نمونه‌هایی از چرم‌ماهی را تولید نموده است.
مزیت های نسبی تولید چرم‌ماهی در ایران شامل :
1- تنوع گونه‌ای ماهی با توجه به تنوع اقلمی در کشور
2- قیمت تمام شده پایین نسبت به سایر کشورها
تولید تجاری این صنعت از دو سال پیش در چرم شهر ورامین برای اولین بار توسط گروه تولیدی چرم‌ماهی و فعلا تنها تولید کننده در کشور کلید خورد. در طی این مدت این گروه توانسته است روش‌های اختصاصی دباغی چندین گونه ماهیان بومی دریایی و پرورشی و استانداردهای لازم را بدست آورد.
تاکنون این گروه با کمک صنعتگران و تولیدکنندگان منسوجات چرمی نمونه‌های زیادی اعم از کفش؛ کیف، زیورآلات؛ دکمه؛ بند ساعت را تولید کرده که خوشبختانه این چرم مورد قبول اکثریت ایشان قرار گرفته است. وجود تنوع گونه‌های ماهی ( اعم از دریایی و تکثیر و پرورش ) و طبیعتا تنوع رخ در آنها مزیت رقابتی خوبی نسبت به دیگر کشورهای تولیدکننده چرم ماهی که معمولا به دو یا سه گونه بیشتر دسترسی ندارند را برای کشور فراهم کرده است. به همین دلیل تاکنون این گروه توانسته است از پنج گونه عمده ماهیان دریایی و پرورشی داخل کشور از جمله: خاویاری، سیباس، تیلاپیا، سوکلا و تن ماهیان چرم‌های مرغوب تولید نماید . نقطه قوت اینکه بخشی از این تولید علاوه بر دباغی با کروم دباغی به روش کروم – گیاهی و یا دباغی کاملا گیاهی است که مورد تایید اغلب کشورهای اروپایی می‌باشد. هدف گروه تولیدی چرم‌ماهی ارائه چرم‌های جدید ساخته شده از پوست انواع ماهیان بومی کشور در جهت معرفی چرمی لوکس و در عین حال دوستدار محیط زیست به صنعت چرم کشور است.
در ذیل توضیحات خلاصه از نمونه چرم های ساخته شده توسط این گروه و منسوجات ساخته شده از آنها آورده شده است.
چرم‌ماهی گیدر
گیدر یا تون زردباله، مرغوب‌ترین گونه ماهی تُن است که در آب‌های نیمه سطحی مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری اقیانوس‌های سراسر جهان زندگی می‌کند. این نوع ماهی دارای بدن بسیار بزرگ است.
چرم‌ماهی گیدر یا تن مانند دیگر چرم های ماهی؛ حاصل دور ریز ماهی می‌باشد. این چرم‌ها دارای رخ زیبا بوده که به نوبه خود دارای زیبایی کاملاً متفاوت از چرم معمولی است. علاوه بر این، از نظر استحکام کششی و خاصیت تهویه در مقایسه با چرم معمولی برتر است و از این طریق می‌تواند خواسته‌های مصرف کنندگانی را که مشتاق چرم جدید هستند برآورده کند و به گسترش بازار چرم کمک کند. با توجه به ابعاد بزرگ این چرم‌ها؛ استفاده در صنعت تولیدات کیف و کفش و دیگر صنایع چرم بسیار مناسب می‌باشد.
خوشبختانه چرم تولیدی این گونه در رنگ‌های متفاوت در سال جاری عرضه گردید و برای نمونه توسط یکی از برندهای معروف صنعت کفش تبریز؛ چندین جفت کفش دست دوز بسیار شیک از این چرم تولید شد.
چرم ماهی سکن ( کوبیا )
ماهی سکن یا کوبیا از گونه ماهیان آب‌های جنوب کشور بوده که اندازه آن تا بیش از یک متر می رسد. پوست این ماهی نیز از استحکام بالا برخوردار می‌باشد. گروه تولیدی چرم‌ماهی برای اولین بار در کشور چرم این ماهی را با موفقیت تولید نمود که تاکنون توسط صنعت گران دوخت منسوجات چرمی کارهای زیادی با این چرم ساخته شده است.
چرم ماهی تیلاپیا
ماهی تیلاپیا یکی از گونه‌های پرورشی در دنیا است که خوشبختانه در ایران هم در چند سال اخیر تکثیر و پرورش آن در حال توسعه می باشد. چرم این ماهی کاملا در دنیا شناخته شده است بخصوص کشورهایی مانند برزیل و چین.
گروه تولیدی چرم‌ماهی تولید انبوه این چرم را در سطح تجاری از دو سال گذشته آغاز نمود که با توجه به رخ بسیار زیبا و تنوع رنگ‌های مربوطه مورد استقبال بسیاری از صنعتگران منسوجات چرمی کشور واقع گردیده و تاکنون تولیدات بسیار زیبا اعم از کیف؛ کفش و انواع اکسسوری‌ها توسط ایشان خلق گردیده است.
چرم ماهی خاویاری
ماهی خاویاری یکی از گونه‌های با ارزش ماهی بدلیل تولید خاویار شناخته شده است. خوشبختانه در سالهای اخیر تکثیر و پرورش این گونه در کشور رواج یافته و در حال توسعه می‌باشد. چرم‌ماهی خاویاری در رده چرم‌های بسیار لوکس در دنیا از ارزش خاصی برخوردار است. لذا در دو سال گذشته تولید چرم از این گونه در برنامه کاری گروه تولیدی چرم ماهی قرار گرفت و این گروه توانست چرم‌های بسیار زیبا در رنگ‌های متنوع از این گونه را تولید نماید و مانند بقیه دیگر چرم‌های تولیدی مورد استقبال تولید کنندگان منسوجات چرمی کشور قرار گرفت.
چرم ماهی سیباس
یکی دیگر از گونه‌های متداول تکثیر و پرورش در کشور ماهی سیباس می‌باشد. تکثیر و پرورش این گونه در قفس در آب‌های دریایی جنوب کشور صورت می‌گیرد. برای اولین بار در کشور تولید چرم از پوست این ماهی نیز توسط گروه تولیدی چرم‌ماهی صورت گرفته است. با توجه به اندازه نسبتا مناسب و رخ بسیار زیبا و رنگ پذیری فوق العاده چرم این ماهی نیز بطور انبوه در برنامه تولید این گروه قرار گرفت و مانند بقیه چرم‌های تولیدی مورد استقبال بسیاری از صنعتگران و دوزندگان محصولات چرمی واقع شد.
در حال حاضر بر اساس آمار موجود تولیدات آبزیان ما حدود700 هزار تن صید، 800 هزار تن حاصل آبزی پروری است. هدفگــذاری توســعه كشــور در پايان لذا اگر از این منابع اولیه تنها1% هم پوست قابل استحصال در نظر بگیریم حدودا 15 هزار تن (با احتساب 40 کیلوگرم پوست از هرتن ) حدودا 600 تن پوست قابل استحصال است. (با احتساب هر کیلو 15 عدد چرم‌ماهی) حدودا 9 میلیون قطعه در سال پتانسیل تولید چرم‌ماهی وجود دارد. طبیعی است با افزایش تولیدات آبزیان در کشور طی سالهای اینده این رقم بیشتر نیز خواهد شد.
مهم ترين خدمات توليدات ما در آینده
- تولید و ارائه چرم ماهی از گونه‌های ماهی موجود در کشور؛ بخصوص ماهیان خاویاری؛ به تولید کنندگان منسوجات چرمی
- جلوگیری از دور ریز ماهی و حفظ محیط زیست
- ایجاد اشتغال و بدنبال آن ارزآوری در آینده نزدیک با توجه به اختلاف قیمت چرم تولیدی ماهی در داخل با خارج کشور
در پایان انتظار گروه تولیدی چرم‌ماهی از کلیه صنعت گران چرمی و مسئولین در جهت حمایت از این صنعت نوپا در کشورعبارتند از:
کمک به شناسایی هر چه بیشتر این صنعت با امکانات تبلیغاتی در کشور و پشتیبانی از تولیدات چرم‌ماهی در جهت صادرات؛ استفاده از چرم‌ماهی در تولیدات منسوجات چرمی بخصوص توسط برندهای معروف در کشور و در نهایت همکاری کارخانجات فرآوری ماهی به منظور تامین پوست ماهی به عنوان تامین کننده ماده اولیه تولید چرم‌ماهی .
محسن بابایی
کارشناس ارشد شیلات و محیط زیست، مدیر بازرگانی گروه تولیدی چرم‌ماهی
ایمیل: BABAEIM69@GMAIL .COM
