مصرف چرم و خز به اندازه تاریخ بشریت قدمت دارد و نیاکان ما وقتی برای شکار می‌رفتند برای حفاظت خود از آنها استفاده می‌کردند. برای دباغی پوست و دوام‌افزایی آن فرایندی بسیار وقت‌گیر و نسبتا پیشرفته داشتند. اگر پوست را فقط خشک می‌کردند خیلی سفت می‌شد. اگر آن را خیس می‌کردند می‌پوسید و خراب می‌شد. آماده‌‌سازی پوست جانوران یکی از نخستین تخصص‌های نیاکان ما بود. احتمالا در ابتدا زنان این کار را انجام می‌دادند و سپس در دوران پیشاصنعتی اکثرا مردان این کار را می‌کردند. پوست نه تنها کارکرد تزئینی، استتاری یا حفاظتی داشت بلکه برای ساخت ابزار، اثاثیه و کفش هم به کار می‌رفت. در آن دوران کفاشان در واقع یکی از مهم‌ترین کاربران پوست بودند.
دباغان نخستین فنونی ابتکاری ابداع کردند و برای بادوام، محکم و پسندروز کردن پوست از مواد شیمیایی استفاده می‌کردند. دانش فنی این کار از پدران به پسران رسید و انجمن‌های صنفی هم پاسدار راز و رمزهای این فرایند بودند. روایت و خبری از زیانباری یا بیمارکنندگی چرم نداشته‌ایم.
اما پوست فاسد و مواد شیمیایی بوی ناخوشایندی داشتند و دباغان در ناحیه خاصی مستقر می‌شدند که اغلب نزدیک آب روان و پایین دست شهرها بود. در سال ۱۷۰۰ میلادی برناردینو رامازینی، فیزیکدان ایتالیایی که در بیماری‌های شغلی تخصص داشت گزارش داد که انباشت پسماند دباغی و بوی آن می‌تواند برای سلامت مضر باشد. در آن زمان وضعیت پاکیزگی دباغی‌های اروپا و بسیاری از صنایع دیگر خوب نبود ولی دباغی‌ها محیط بدی به شمار نمی‌آمدند. حتی بوی رزین عامل‌های دباغی گیاهی را برای درمان نارسایی‌های ریوی مفید می‌دانستند و لیکور دباغی را برای درمان برخی بیماری‌های پوستی به کار می‌بردند.
در ترجمه‌ای که یوهان کریستین گوتلیب از اثر رامازینی به دست داده است، آمده که در طاعونی که شهر دانتزیک را فراگرفت فقط خیابان دباغان مصون ماند. می‌توان فرض کرد که خاصیت گندزدایی لیکور دباغی باعث شد که باکتری یرسنیا پستیس از بین برود. این باکتری از طریق گزیده شدن توسط ساس انتقال می‌یافت.
فرایندهای روزگار نوین
صنعت چرم نسبت به روزگار آغازین‌اش پیشرفت زیادی کرده است. کیفیت، همسازی با محیط زیست، کمینه‌سازی پسماند و کاربری درست مواد شیمیایی بهبود یافته و سوانح صنعتی نیز کاهش یافته است. تولید چرم هنوز فرآورده‌های جانبی دارد که کار چندین بخش اعم از صنعت مواد شیمیایی، عکاسی، مواد آرایشی و بهداشتی و کود را راه می‌اندازد.
البته شماری از دباغی‌ها به خاطر فشار هزینه‌ها به کشورهای در حال توسعه انتقال یافتند. به‌طوری که اکنون تولید چرم در کشورهای در حال توسعه دو برابر کشورهای توسعه یافته است.
قابل قبول نیست که اکثر دباغان مبالغ هنگفتی پول و مقدار زیادی وقت صرف ایجاد تصفیه‌خانه فاضلاب و حفاظت از محیط زیست و کارگران کنند و فقط اقلیتی این کار را نکنند و بگوییم در کشورهای در حال توسعه چنین مقرراتی نیست.
رسانه‌های غیرمسئول و بی‌توجه می‌خواهند به مردم بباورانند که استانداردهای تولید وضع خوبی ندارند، مالکان و دولت به کارگران، محیط زیست، مصرف‌کنندگان، بهداشت و ایمنی توجهی ندارند. در حالی که اینگونه نیست.
مواد شیمیایی حیاتی
با دباغی ماهرانه، لیکور خوب و روغن کامل‌سازی نرم می‌توان چرم‌هایی بسیار مرغوب تولید کرد. در سراسر این فرایند از مواد شیمیایی استفاده می‌کنند. از خیساندن پوست گرفته تا رطوبت‌افزایی و دادن کیفیت و ظاهر خوب به چرم.
سامانه هماهنگ جهانی (جی‌اچ‌اس) دسته‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی سامانه‌ای است که سازمان ملل خلق کرده است و مقبولیت جهانی دارد. هدف از این سامانه استفاده از معیارهایی منسجم برای توصیف، دسته‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی در سراسر جهان است تا دباغی‌ها بتوانند به کمک آن اقدامات لازم را انجام دهند و نشان دهند که فرایند تولید خطر ندارد و محصول نهایی دارای مواد شیمیایی نامطلوب نیست. جای تعجب است که برخی خریداران چرم توجه ندارند که دباغی‌ها مبالغ زیادی صرف دفع پسماندها می‌کنند، شرایط کاری خوبی دارند و چرم‌های مرغوب تولید می‌کنند.
صنعتی جهانی
ماهیت جهانی صنعت چرم هم مسائل خاص خود را دارد. کالاهای چرمی را به فواصل دور حمل می‌کنند و در شرایط اقلیمی گرم و مرطوب باید از فرآورده‌های آفت‌کش استفاده کرد تا مبادا چرم دچار کپک‌زدگی شود. آفت‌کش‌ها موجودات مضر مثل باکتری‌ها و آفت‌ها را از بین می‌برند. چند سال پیش استفاده از آفت‌کش‌های نامناسب سبب شد تا برخی دچار حساسیت‌های پوستی شوند. این ماجرا سبب شد تا برخی شایعه کنند که عامل‌های دباغی حساسیت‌زا هستند.
مقررات ریچ
ویژگی‌های دلپسند چرم مثل قابلیت تنفس، انعطاف‌پذیری و عمر زیاد را مواد شیمیایی تقویت می‌کنند. اما آیا مواد شیمیایی خطری ندارند؟ به ماده شیمیایی مورد نظر و مقدار آن بستگی دارد.
اتحادیه اروپا در افزایش ایمنی کاربری مواد شیمیایی در جهان پیشتاز است و قانون ثبت، ارزیابی، مجوزدهی و محدودسازی مواد شیمیایی (ریچ) را از ۱ ژوئن ۲۰۰۷ به اجرا گذاشت که هدف اصلی آن تضمین حفاظت قوی از سلامت انسان و محیط زیست در برابر خطرات مواد شیمیایی است. در این قانون شروطی برای تولید، بازاررسانی و کاربری و مهیاسازی مواد شیمیایی وضع شده است. مقررات فرآورده‌های آفت‌کش (بی‌پی‌آر) که در ۲۲ مه ۲۰۱۲ وضع شد محدودیت‌های سفت‌وسخت‌تری برای بازاررسانی و مصرف فرآورده‌های آفت‌کش وضع کرده است. این مواد قبل از ورود به بازار باید مجوز داشته باشند و تمام اجزای فعال‌شان از قبل تاییدیه دریافت کرده باشند.
خلاصه
دباغی، صنعتی نمونه از لحاظ بازیافت پسماند و تولید محصولی با ارزش است. مسئولیت اجتماعی اهمیت فزاینده‌ای یافته است؛ نه فقط درباره دستمزد بلکه درباره شرایط کار.
در اکثر کارهای دباغی مواد شیمیایی استفاده می‌شود و اثرات‌شان بر کارگران و مصرف‌کنندگان به خوبی مشخص است. برای حفاظت از مصرف‌کنندگان باید کیفیت‌سنجی کرد و مواد ناخواسته را مهار کرد. البته تولید ایمن است، مواد شیمیایی به خوبی مهار شده‌اند و چرم مرغوب زیانی ندارد. با این حال دباغی‌ها مدام در حال نوآوری هستند تا حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست در برابر خطرات مواد شیمیایی را بهبود دهند.
منبع: world leather
