چپت بافی، هنرِ دستان پینه بسته کفش دوزان بیرجندی این روز‌ها رنگ فراموشی به خود گرفته و زیر چرخ‌های صنعت مدرن کفش سازی در حال لهِ شدن است.
به گزارش اخبار صنعت چرم و کفش به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، قدمت ساخت کفش‌های محلی به پیش از سال ۱۳۰۰ هجری شمسی می‌رسد، زمانی که صنف کفش دوز‌ها با حدود ۳۰ مغازه در بازار گرجی دوز‌های بیرجند واقع در سه راه اسدی این شهر به تولید کفش مشغول بودند.
بازار کفاش‌ها در بیرجند معروف بود و انواع کفش زنانه و مردانه مانند چپت، ارسی، چوپانی و پوزار در آن ساخته می‌شد و در حجره‌ها خودنمایی می‌کرد.
مردم بیرجند در آن روزگاران با کفش‌هایی صفر تا صد ایرانی و محلی، قدم در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر می‌گذاشتند و کارگاههای کوچک کفش سازی آقایان انگشتری، نقره ای، غلام حسین اردشیری و کربلایی محمد حسین هامونی برای خودشان برو و بیایی داشتند.
تنها دوزنده چپت بیرجندی در حسرت سال‌های خوش تولید
گسترش صنعت کفش و توسعه کارخانه‌ها و کارگاههای مرتبط با این صنعت، کار را به جایی رسانده که دیگر در روستا‌ها و بازار بیرجند رد پایی از چَپَت پیدا نمی‌شود.
کاملی پیشکسوت بیرجندی تنها بازمانده از نسل کفش دوز‌های سنتی است که آن را از زمان‌های خیلی دور به یادگار داشته و اکنون نیز با خاطرات آن چرخ روزگار را به جلو هدایت می‌کند.
این دوزنده کفش‌های معروف به چپت به خبرنگار ما می‌گوید: از زمانی که کفش‌های صنعتی با مدل‌های جذاب و رنگ‌های مختلف وارد بازار شد، تولید چپت کم شد؛ با وجود کفش‌های اسپرت و چرم‌های زیبایی که در بازار موجود است دیگر کسی سراغ کفش قدیمی بیرجند را نمی‌گیرد.
کاملی که این حرفه را از پدرش فرا گرفته حالا در مغازه کوچکی که یادگار پدرش است، به تنهایی مشغول به کار بوده و به گفته خودش، تنها چپت دوز در بیرجند است.
کاملی تصریح می‌کند: این هنر چند صد ساله روزگاری در میان روستاییان نیز رونق زیادی داشت؛ به گونه‌ای که در دست هر پیرمردی چرمی برای ساخت چَپَت یافت می‌شد؛ گاهی نیز مشاهده می‌شد که پیرمردان محاسن سپید روستایی بر سر این هنر با یکدیگر رقابت می کردند؛ از این رو رونقی برای کسب و کار آن‌ها به وجود می‌آمد و کفش مورد نیاز خود را نیز خودشان با دست‌های پر چین و چروکشان درست می‌کردند.
چپت‌های با دوام در آستانه فراموشی/ حمایت نمی‌شوم
مواد اولیه چپت از لاستیک ماشین‌های سنگین است که کفش‌های تولید شده از آن ۲ سال دوام دارد و در کمتر جایی کفشی با این استقامت، اما با قیمت پایین پیدا می‌شود.
کاملی تنها دوزنده چپت از بی میلی مردم برای خرید کفش‌های محلی می‌گوید و اظهار می‌کند: چپت دوزان را هیچ کس حمایت نمی‌کند و چپت را تنها برخی روستاییان استان و مردم بعضی از روستا‌های استان سیستان و بلوچستان استفاده می‌کنند.
این دوزنده چپت تصریح می‌کند: شغل من درآمدی ندارد و اغلب مشتری هایم کشاورزان هستند که از چپت و دول جیری برای کار کشاورزی استفاده می‌کنند؛ از طرفی هم با وجود خشکسالی‌های زیاد و نبود آب برای کشاورزی این چپت‌ها را برای کار نیاز ندارند و عملا کار و شغل چپت دوزی که من به آن مشغول هستم درآمدش به صفر رسیده است.
او بیان می‌کند: چند سال پیش به دلیل فروش کم و استقبال نکردن مردم، چپت دوزی را کنار گذاشتم، اما میراث فرهنگی به سراغم آمد و من را به کارم بازگرداند.
این تولید کننده کفش‌های محلی که تنها خواسته اش از مسئولان حمایت است می‌گوید: باید به تولید کنندگان کفش‌های بیرجندی آموزش‌هایی برابر نیاز روز بازار داده شود تا بتوان این هنر را دوباره در جامعه زنده کرد.
چپت دوزی روزگاری بازوی توسعه و اشتغال بیرجندی‌ها بود
در سال‌های اخیر انواع کفش و گیوه در بازار بیرجند به فراوانی یافت می‌شد و بیشتر مردم بیرجند گیوه می‌بافتند و از طریق آن امرار معاش می‌کردند.
به گفته عباس زاده معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی، چپت نیز از کفش‌های معمول آن دوره بوده و کارگاههای کفاشی براساس نوع دست ساخته‌ها به انواع چپت دوز، ارسی دوز، گرجی دوز و ساده دوز تقسیم می‌شدند.
او بیان می‌کند: این حرفه در بیشتر مناطق استان انجام می‌شده است و هم اکنون کارگاه‌هایی به صورت محدود در شهرستان‌ها برای استفاده کشاورزان و دامداران، چپت تولید می‌کنند.
عباس زاده ادامه می دهد: علاوه بر چرم لاستیک‌های مستعمل خودرو نیز در ساخت انواع پای پوش‌های ارزان قیمت که به عنوان چپت یا چپلیت شناخته می‌شوند به کار می‌روند.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی تصریح می‌کند: چپت در دو نوع لاستیکی و چرمی وجود دارد و قسمت تحتانی هر دو نوع کفش از لاستیک است؛ قسمت رویه چپت از چرم است و افراد تهی دست و چوپانان از آن استفاده می‌کنند.
حرکت لاکپشتی احیای چپت بافی / تولید متناسب با ذائقه مشتری نیست
هنرصنعت چپت بافی در خراسان جنوبی احیاء شده و هرچند به کندی و کم شتاب در حال حرکت است، اما هنرمندان جوان تصمیم گرفته اند قسمت جلویی چپت را با تغییرات دکوراتیو و با تزئینات به بازار عرضه کنند.
عباس زاده معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی می‌گوید: هنر تولید کفش‌های سنتی ما فراموش نشده بلکه هم اکنون کارگاه های مستقلی با حضور جوان‌تر‌ها در گوشه و کنار استان راه اندازی شده اند.
او تصریح می‌کند: در برخی شهرستان‌ها چند کارگاه تولیدی کفش سنتی و چپت را با نشان‌های تجاری مختلف وارد بازار فروش می‌کنند.
عباس زاده ادامه می‌دهد: دربازار بیرجند و سطح شهر چپت دوزانی هستند که این کفش خاص را تولید می‌کنند و روستاییان به ویژه کشاورزان و چوپانان به دلیل استحکام بالای چپت از آن استفاده می‌کنند.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی به ضرورت ارائه طرح‌های جدید در تولید کفش‌های سنتی اشاره و بیان می‌کند: به دلیل ایجاد تنوع در طرح و نقش و تغییر ذائقه ها، مردم به سمت کفش هایی می روند که در آن ها تغییراتی ایجاد شده باشد.
او همچنین از حمایت‌های میراث فرهنگی برای احیای چپت دوزی خبر می‌دهد و می‌گوید: برای صنعتگران مجوز صادر می‌کنیم و آن‌ها از معافیت مالیاتی برخوردار می‌شوند و چنانچه مکان مناسبی برای کارگاه های چپت و کفش‌های سنتی داشته باشیم در اختیارشان می‌گذاریم.
عباس زاده بیان می‌کند: چپت بافان می‌توانند از بیمه روستاییان و عشایر استفاده کنند و نمونه کار‌های خود را در نمایشگاه‌های مجازی ملی و بین المللی عرضه کنند.
پای چپت را با طرحی نو به خانه‌ها باز کنیم
در زمانی نه چندان دور، خراسان جنوبی به عنوان تولید کننده کفش‌های محلی زبانزد خاص و عام بوده و این هنر، روزنه‌های امید را در دل‌های ناامید صنعتگران باز کرده بود.
ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻔﺶ محلی ﺑﻴﺮﺟﻨﺪﻯ، ﺻﻨﻌﺘﻰ ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ است که حمایت از تولیدکنندگان می‌تواند به اقتصاد خراسان جنوبی کمک کند و رونق اشتغال را دوباره به بازار کفاش‌ها برگرداند.
کفش‌هایی که در دنیای مد امروز گیر کرده و چنانچه با فناوری‌های روز همراه شوند و جوانان هم به تولید این کفش‌ها با طرح‌های امروزی روی آورند، کم کم پایشان به بازار هم باز می‌شود.
آرزویی که دور از دسترس نیست و آن را باید از ژاپنی‌ها و هندی‌ها یاد گرفت که چگونه کفش‌ها و پای پوش‌های چندین هزار ساله شان را در تلفیق با صنعت مدرن در بازار‌های جهانی جا انداخته و سلیقه و ذائقه مشتریان را با خود همراه کرده اند.
بازار کفاشان بیرجند همچنان چشم انتظار روز‌های پر رونق گذشته مانده و دارد خاک می‌خورد؛ آنطور که مسئولان میراث فرهنگی می‌گویند طرح مرمت این بازار به شهرداری ارائه شده تا با احیای دوباره آن بلکه صدای گوش نواز چپت دوزی دوباره در این بازار قدیمی بپیچد و جوان تر‌ها پا به عرصه تولید کفش‌های سنتی بگذارند.
گزارش از مائده تک خارانی
