پاها با داشتن ۲۶ استخوان، ۳۳ مفصل، ۱۰۷عضله حافظ مفاصل و ۱۹ عضله و رشته ضخيمي كه عضله را به استخوان وصل مي‌كند (تاندون)، روزانه در حدود 8 هزار تا 10هزار قدم راه مي روند و در تمام طول عمر تقريبا مسافتي را كه ۴ برابر محيط كره زمين است طي مي‌كنند. براي راه رفتن چندين تن فشار به پاها وارد آورده ميشود. بلي، چندين تن. به همين دليل است كه پاها با مقايسه با ساير اعضاء بدن بيشتر در معرض صدمه ديدن قرار دارند. هر زمان كه پاها با مشكلي روبه رو شوند، ابتدا با بروز علائمي نظير پينه (سفت شدن نسوج)، سياه شدن و تورم شست، از مشكل مطلع مي‌شويد و اگر به آن توجه نكنيد و آن را به حال خود رها كنيد، علامتي مخابره مي‌كنند يعني درد به سراغتان مي‌آيد. دكتر نيل شفر كارشناس پا مي‌گويد: «معمولا مشكل اينست كه كفش قالب و مناسب پا نيست و يا اين كه فرد مشكل مادرزادي پا دارد كه نيازمند ترميم است. البته در ارتباط با اين موضوع عوامل ديگري هم نقش ايفا مي‌نمايند. مثلا: با بالا رفتن سن اضافه وزن ميتواند مقدار زيادي فشار به پا وارد كند.»
در زير به ساير عللي كه در نتيجه سالمند شدن موجب پادرد مي‌گردد اشاره ميشود:
تورم نسوج زير پوست كف پا
معمولي‌ترين علت درد پاشنه پا، التهاب و تورم نسوج كف پا است كه به موازات بالا رفتن سن بروز مي‌كند. به اين دليل كه احتمالا رشته نسج‌هاي كف پا (رشته نسوج اليافي قابل كشش است كه از پاشنه به بالاي پا كشيده شده است) به مرور خاصيت كششي يا الاستي سيته را از دست داده و حالت سفتي به خود مي‌گيرند. چون نسوج مزبور بر اثر راه رفتن يا ايستادن دائما تحت فشارند، اين فشار به پاشنه منتقل شده و بعضي اوقات استخواني كه اصطلاحا به آن استخوان مهميزي مي‌گويند در پاشنه ايجاد مي‌كنند.
در واقع بر اثر فشار شديد و كششي‌كه به پاشنه وارد ميشود مهميز مزبور موجب مي‌گردد كه در پا درد احساس شود. فكر كنيد نسوج كف پا رشته ايست منحني شكل كه در هلال كف پا وجود دارد. زماني كه روي اين هلال قدم بر مي‌داريد آن رشته صاف گشته و كشيده ميشود. اين عمل نشان ميدهد كه تورم نسوج كف پا موجب درد پاشنه شده است. اين وضعيت به هنگامي كه از تختخواب بلند مي‌شويد و يا اين كه پس از مدتي نشستن بلند مي‌شويد براي مدت كوتاهي پديد مي‌آيد.
از بين رفتن لايه چربي
از هنگام تولد زير پاشنه پا و در قسمت بالاي پا زير پوست پا لايه‌هاي چربي داشته‌ايد. ليكن همين كه سال‌ها و سال‌ها راه رفتيد و راه رفتيد، اين چربي‌ها صاف و نازك شده و به تدريج جمع مي‌شوند.
گرچه اين عملي است طبيعي، اما ميتواند دردآفرين باشد، زيرا بر اثر كمي چربي در پاشنه (كه لايه اي نرم براي پاشنه بوده) درد توليد ميشود. يادآوري مي‌گردد كه لايه چربي پاشنه جذب كننده ضربه‌ها است. به اين ترتيب بر اثر از بين رفتن لايه چربي زير پاشنه احساس درد مي‌نماييد.
آرتروز
استفاده زياد و بي‌حد از مفاصل موجب ميشود غضروف‌هايي كه آنها را نرم و قابل انعطاف نگه مي‌دارد فرسوده گردد. در بيشتر موارد جراحت باعث كندي بهبودي شده و تورم، سائيدگي غضروف را به دنبال آورده، راه رفتن را مشكل و دردناك مي‌نمايد. به علت اين كه آرتروز به تمام مفاصل پا صدمه مي‌رساند پاها به شدت در عذاب قرار مي‌گيرند. آرتروز خود را از راه ايجاد درد، تورم، و كلفت و سفت شدن نسوج مي‌شناساند، نشانه‌هاي آرتروزي پا بيشتر در قسمت بالاي وسط پاها يا در انگشتان ديده ميشود.صرف نظر از بيان علت صدمه ديدن پا، ذيلا مواردي ذكر مي‌گردد كه با رعايت آن موارد مي‌توان درد را در شروع آن متوقف ساخت.
ابتدا به اين اقدام مبادرت نماييد:
از مسكن بهره گيريد
داروهاي غيراستروئيدي ضد تورم (NSAIDs) از قبيل بروفن درد را تسكين بخشيده و به تورم بيشتر پا دردها آرامش ميدهد. دستورات پشت بسته داروها را بخوانيد و آنها را رعايت نماييد. به هر حال اين درمان جنبه موقت دارد. بيشتر از يك هفته از داروهاي مسكن استفاده نكنيد و حتما جهت تسكين دردهاي خاص پاي خود از راه‌هاي ديگر هم بهره جوييد.
راه‌هاي عاقلانه ديگر
انگشتان پا را خم كنيد تا تاندون ها كشيده شوند. بيشتر دردهايي كه از التهاب و تورم زير پوست كف پا ظاهر مي‌شوند مربوط به تاندوني است به نام Achilles Tendon كه منقبض و سفت ميشود. اين تاندون از پاشنه آغاز شده و به نسوج زير كف پا ختم ميشود. زماني كه اين تاندون سفت شود يا اصطلاحا بگيرد، رشته نسوج اليافي قابل كشش كف پا نمي‌توانند انعطاف داشته باشند و كشش نشان مي‌دهند.
دكتر بار ديويد مي‌گويد: اگر تاندون Achilles را بكشيد به تورم نسوج زير كف پا تسكين مي‌بخشيد. براي كشيدن تاندون آچي لس، خود را در وضعيتي آرام قرار دهيد. بنشينيد يا دراز بكشيد و ساق پا را طوري خم كنيد كه انگشتان پا در دسترس قرار گيرند. با هر دو دست انگشتان پا را به طرف جلو ساق پا كشيده و آنها را براي ۲۰ ثانيه به همين حالت نگه داريد.
زمان كشيدن تاندون را تغيير دهيد
زماني كه تاندون Achilles حمله مي‌كند، كشيدن آن باعث ميشود كه درد پاشنه تسكين يابد. اما اين كار را بايد پيوسته و منظم انجام دهيد. قبل و بعد از ورزش روزانه تاندون را بكشيد. همچنين، شبها قبل از رفتن به رختخواب و صبح‌ها پس از بلند شدن از تختخواب به كشيدن تاندون مبادرت ورزيد.
عده‌اي مي‌گويند چون پاها و ساق‌هاي پا شبانه استراحت مي‌كنند، ديگر كشيدن تاندون ضرورت ندارد، اما بدانيد اغلب افراد شب كه مي‌خوابند انگشتان پا را محكم و سفت نگه مي‌دارند. التهاب و تورم كف پا غالبا در اولين چند قدمي كه صبح حركت كنيم حالت بدتري پيدا مي‌كنند و با كشيدن پا قبل از بلند شدن مي‌توانيد در آغاز صبح به پا آرامش دهيد.
براي تسكين دادن به تاندون تكيه بدهيد
راه ديگر كشيدن تاندون Achilles آنست كه در برابر ديوار بايستيد. دستها را به ديوار زده، در حالي كه كف پاها را محكم بر زمين چسبانيده‌ايد، به طرف جلو تكيه كنيد. پاها و پشت را صاف نگه داريد و زانوها را به هم بچسبانيد. در صورتي كه اين عمل را درست انجام دهيد عضله پشت ساق پا كشيده ميشود. اين عمل را ۱۰ مرتبه تكرار كنيد و هر كشش را به مدت ۳۰ ثانيه نگه داريد.
به پاشنه پا لايه بدهيد
به دنبال چيزي بگرديد كه به پاشنه لايه بدهد، و يا اين كه از متخصص و كارشناس پا بخواهيد لايه‌اي تجويز كند كه به پاشنه‌هايتان تسكين ببخشد. يا با لايه‌گذاري اضافي بتوانيد تحمل راه رفتن يا دويدن را پيدا نماييد.
با كمي بالا گرفتن پاشنه پا تاندون شانس استراحت پيدا كرده و در نتيجه كشيدن كف پا آسان ميشود.
كفش‌ها را با كفش دو يا راهپيمايي عوض كنيد
اگر به مرور زمان لايه چربي طبيعي پا ساييده شده، از كفش هاي ورزشي بهره جوييد همچنين اگر در ناحيه پا يا سر پا درد احساس كنيد، كفش‌هاي بنددار فشار كمتري به جلو پا وارد مي‌سازند، از آنها نيز استفاده نماييد.
وزن كم كنيد
چنانچه بر اثر گذشت زمان و در ظرف سال‌ها وزن اضافه نموده‌ايد، درك كلي حكم مي‌كند كه وزن اضافي فشار اضافي به پا وارد مي‌كند. اين اضافه فشار موجب مي‌گردد كه در پاشنه پا درد احساس نموده و ناحيه سر پا دچار درد گردد. بديهي است هرچه بدن سبكتر باشد پاها درد كمتري احساس مي‌كنند.
كفپوش ويژه كفش استفاده كنيد
براي اين كه مانع ضربه‌هاي وارده به پا شويد، كف پوش كفش بخريد و در داخل كفش قرار دهيد. معمولا كفش‌پوش يگانه چيزي است كه پاها بدان نياز دارند.
كفش‌هايي كه عمق بيشتري دارند مناسب‌ترند
اگر كفش ورزشي و استفاده از كفپوش موثر واقع نگردند، بايستي به كارشناس پا و به كفش فروشي‌هايي كه كارشناس پا دارند و يا به موسسات پزشكي كه داراي متخصص پا هستند مراجعه نمود و كفشي خواست كه عمق بيشتري داشته باشد. اين عمل اجازه ميدهد كه لايه بيشتري در كفش گذاشته تا جلو ضربه‌ها و فشاري كه به پا وارد ميشود گرفته شود.
از پوشيدن كفش‌هاي پاشنه‌دار اجتناب نماييد
اگر خانمي هستيد كه كفش پاشنه بلند مي‌پوشيد، بايستي بدانيد استفاده از كفش پاشنه بلند به معناي آنست كه به استقبال ابتلاي به آرتروز و يا ساير دردهاي پا مي‌رويد. كفش پاشنه بلند تمام فشاري را كه در نتيجه راه رفتن به پا وارد ميشود، به جلوي پامنتقل مي‌سازد.
پاها را مورد اندازه گيري قرار دهيد
كفش تنگ پا را بيشتر ناراحت مي‌كند. غالب خانم ها كفشي مي‌پوشند كه دو شماره از اندازه واقعي پايشان كوچكتر باشد، و بسياري از آنها براي خريدن كفش پاي خود را حتي ساليانه اندازه نمي‌گيرند و به همان اندازه قبلي اكتفا مي‌كنند، و بعضا پس از ۵ سال پاي خود را مجددا اندازه مي‌گيرند. چون به موازات بالا رفتن سن پا هم رشد مي‌كند، لذا كفشي كه در سن ۴۰ سالگي اندازه پا بوده حالا اندازه پا نمي‌باشد و خيلي كوچكتر است. از فروشنده يا دوستان خود بخواهيد در موقعي كه ايستاده‌ايد پاي شما را اندازه بگيرند. هر موقع كه ميخواهيد كفش بخريد اين كار را انجام دهيد.
روي نقاط دردناك آرتروزي فلفل بماليد
كرم هاي موجود در كانتر داروخانه كه با ماده تركيب فعال فلفل ساخته شده دردهاي ناشي از آرتروز را تسكين ميدهد. مصرف اين پماد ممكن است در ابتدا ايجاد سوزش كند، ليكن به تدريج آن سوزش حس نميشود. پماد را به قدر كفايت در محلي كه درد ظاهر شده بماليد و بعد از استفاده از آن پماد دستها را خوب بشوييد و توجه داشته باشيد كه دست آلوده با اين پماد را به چشم نماليد. البته ساير غشاءهاي مخاطي را نيز بايد از تماس با اين دارو حفظ نمود، زيرا اين پماد ميتواند در آنها نيز ايجاد سوزش بسيار شديد كند.
روش ورزش نمودن را تغيير دهيد
«اگر بر اثر فشار زيادي كه به علت سريع راه رفتن به پا وارد ميشود، پاها احساس ناراحتي كنند، بايستي روش راه رفتن را تغيير داد. مثلا سعي كنيد به جاي هر روز راه رفتن، يك روز در ميان راه برويد، نوع ورزش را تغيير بدهيد، يعني به جاي دويدن دوچرخه سواري كنيد. اگر ورزش دو ميكنيد، به جاي دويدن در جاده هاي خشن خاكي، سطوح صافتري را مانند جاده اسفالته انتخاب كنيد.
پاها را در آب خيس نماييد
پاها را در آب گرمي كه نمك Epsom به آن اضافه كرديد خيس كنيد. خيس كردن پا تورم نسوج متورم را ميخواباند و فشار را تسكين ميدهد. دستورات پشت بسته نمك را بخوانيد و طبق آن عمل نماييد ـ معمولا توصيه ميشود يك قاشق غذاخوري نمك اپسوم را در ۱۴/۱ ليتر آب حل كنيد.
چه موقع بايد به پزشك مراجعه نمود
«معمولا آنچه ميخواهيد آن است كه درد را از شما دور كند. اما اگر از معالجات خانگي نتيجه نگرفتيد بايستي به پزشك خانوادگي يا كارشناس پا مراجعه كنيد. درد مدام پاشنه يا ساير دردهاي پا ممكن است علامت يك اشكال عمده باشند، مانند شكستگي ناراحت كننده استخوان يا علامت پاره شدن تاندون كف پاي صاف. چنين حالتي ممكن است به جراحي يا گچ گرفتن پا نياز داشته باشد. همچنين ممكن است درد پاشنه پا علت ديگري مانند مشكل ديسك، يا آرتروز ستون فقرات داشته باشد.
دکتر علی اصغر اعلا
مدیر کلینیک سلامت پا
