هیدج یکی از ظرفیت‌های صنعت کفش در کشور به‌شمار می‌رود که طی چندین سال فعالیت، این نقطه قوت را دارد که به عنوان یک قطب صنعت کفش در کشور معرفی شود. البته ایجاد یک کنسرسیوم صادراتی که بتواند برای این قطب صنعت کفش‌سازی کشور، بازارهای صادراتی رصد کند، از چشم دست‌اندرکاران و مسئولان دور نمانده است؛ کنسرسیومی که با تجمیع واحدهای بزرگ و کوچک در این منطقه قصد دارد گام‌های بزرگی در راه صادرات بردارد.
فرشید رجبی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی ابهر و مجری ایجاد کنسرسیوم صادراتی کفش هیدج است. مجله اخبار صنعت چرم و کفش با او درباره ایجاد این کنسرسیوم گفت‌‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:
از سابقه تحصیلی و شغلی خود بگویید
در رشته مهندس صنایع تحصیل کرده‌ام و از سال ۱۳۷۸ و ۱۳۷۹ در حوزه صنعت مشغول به کار شده‌ام و در این زمینه نیز مشاوره می‌دهم. تاکنون مشاور شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف از جمله سازمان صنایع استان زنجان بوده‌ام. البته من شیراز متولد شده‌ام، اما اصالت من به استان زنجان و خرمدره مربوط میشود، دیپلم خود را در سال ۱۳۷۲ گرفته‌ام، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا را در دانشگاه آزاد تحصیل کرده‌ام و در سال ۱۳۸۳ عضو هیات علمی دانشگاه آزاد ابهر شده‌ام. مهندسی صنایع و در مقطع ارشد گرایش‌های مدیریت بازرگانی و صنعتی را تدریس می‌کنم.
سوابق صنعتی من به سال‌های ۱۳۷۸ و ۱۳۷۹ برمی‌گردد و مشاوره‌های صنعتی در زمینه بهبود سیستم‌ها و ایجاد تشکیلات و طراحی ساختار و برنامه‌ریزی استراتژی در حوزه‌های مختلف ارائه داده‌ام و همچنین تجربه‌هایی روی ساختارسازی داشته‌ام.
ایجاد کنسرسیوم صادراتی کفش هیدج از چه زمانی و بر چه مبنایی مطرح شد؟
سال گذشته پروژه‌ای در شرکت شهرک‌های صنعتی کشور مطرح شد که عاملیت آن را به شرکت شهرک‌های زنجان داده‌اند که زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان یک شرکت دولتی است.
با توجه به ظرفیتی که هیدج در زمینه تولید کفش دارد که صنعتگران این منطقه از سال ۱۳۵۵ در این زمینه مشغول به فعالیت بوده‌اند و با توجه به این موضوع که هم‌اکنون بالای ۲۰۰ واحد تولیدی دارند، اما به علت ضعفی که در بخش صادرات در این زنجیره وجود دارد، سبب شد که این واحدها را در قالب یک استاندارد بین‌المللی تجمیع و یک کنسرسیومی در این راستا ایجاد کنیم. بنابراین برای این امر از من دعوت به عمل آمد و در این زمینه نیز مصاحبه‌ای در تهران انجام دادم و بعد از بررسی سوابق بنده، مرا برای انجام این پروژه انتخاب کردند. فاز مطالعه بازار این پروژه رو به اتمام است و ما کشورهای مختلف را برای صادرات بررسی کرده‌ایم.
چه زمانی تصمیم به ایجاد این کنسرسیوم گرفته شد؟
فکر می‌کنم زمستان سال گذشته بود.
آیا شما با حوزه کفش آشنایی دارید؟
رشته تحصیلی من مهندسی صنایع است، البته در رشته صنعتی خاصی فعالیت نمی‌کنم، هرچند مهندسی صنایع در هر صنعتی کاربرد دارد، ولی از آنجا که من به شخصه به این موضوع علاقمند هستم و تز پایان‌نامه دکتری‌ام در این زمینه بوده که چگونه شبکه‌ها را پایش کنم، به ایجاد این تشکیلات علاقمند بودم. همچنین سال‌هاست که در زمینه کارآفرینی و صادرات کار کرده‌ام و با توجه به این سوابق بود که مسئولان این امر بر این شدند که من این توانمندی را دارم که در این حوزه کار کنم.
چه اقداماتی در این راستا انجام داده‌اید؟
در این چند وقت گذشته، مطالعات بسیاری انجام داده‌ایم و جلسه‌ها و بازدیدها و بررسی‌هایی در این راستا داشته‌ایم. در فاز نخست مطالعه، حدود ۳۴ تا ۳۵ کشور انتخاب شده‌اند و این کشورها را از جنبه‌های مختلف از جمله میزان واردات، درآمد سرانه و جی‌دی‌پی مورد مطالعه قرار داده‌ایم. تعرفه آنها و فاصله جغرافیایی آنها با ما و ارتباطات سیاسی و فرهنگی آنها را بررسی کرده که با توجه به این مطالعات به چند کشور هدف رسیده‌ایم. در کل دید کاملی از زنجیره کفش به دست آورده‌ایم.
نقش این کنسرسیوم چیست و چه اقدام‌هایی قرار است که انجام بدهد؟
وظیفه دولت بیشتر در راستای تسهیل‌گری است و همه جای دنیا دولت را به عنوان حامی و تسهیل‌گر می‌بینند. زمانی که دولت از بیرون رصد می‌کند، مشکلات را در این صنایع می‌بیند و می‌تواند به آنها کمک کند که این کمک‌ها یکی در قالب وام‌ها و تسهیلات است و دیگری در قالب تشکل‌سازی و ساختارسازی است. از آنجا که معمولا تولیدکنندگان کوچک هستند و تمام تلاش آنها برای تولید کردن است، برنامه‌ریزی برای صادرات ندارند، در حالی که برای صادرات نیاز به یک دانش دیگری دارند.
بدون شک زمانی که کنسرسیوم ایجاد میشود، یک هیات مدیره و تشکیلاتی خواهد داشت و قرار است آنها کمک کنند که صادرات توسعه پیدا کرده و همچنین پایدار بماند. در این راستا باید طراحی‌ها تغییر پیدا کرده و کیفیت ارتقا پیدا کند. همچنین باید ذائقه بازار شناخته شود. در این بخش‌ها هنوز خوب کار نکرده‌ایم و نقش این کنسرسیوم این خواهد بود که این امور را توسعه بدهد، صنعتگران در این حوزه را توانمند کند و به سمت صادرات پیش ببرد.
آیا این کنسرسیوم در آینده شرکت خواهد شد؟
بله دقیقا یک شرکت و اساسنامه‌ای خواهد داشت و فاز دوم کار بعد از اینکه کشورهای هدف صادراتی مشخص شد، این است که کنسرسیوم در قالب یک مجموعه اقتصادی عمل کند و اساسنامه و هیات‌مدیره و مجمع داشته باشد و بودجه‌ای به آن تعلق بگیرد تا در نمایشگاه حضور داشته باشد و استراتژی‌های خود را در کشورهای هدف دنبال کند؛ مجموعه این اقدام‌ها جزو برنامه‌های این کنسرسیوم است.
حال شما به عنوان مجری این کنسرسیوم با واحدهای صنعتی هیدج ارتباط برقرار کرده‌اید؟
بله در این راستا چند بازدید از هیدج داشته‌ایم و با برخی اعضای هیات‌مدیره که احساس می‌کردیم پذیرش بیشتری در این حوزه دارند، جلسه‌هایی برگزار کردیم، البته از فار اول که بازارهای هدف مشخص شده، ارتباط ما نیز بیشتر شده است. براساس برخی شاخص‌ها باید اعضای کنسرسیوم را انتخاب کنیم که چه شاخص‌هایی دارند و میزان صادرات یا میزان آمادگی آنها برای این کار چقدر است. بنابراین از این به بعد و با شناخت این افراد این ارتباط نیز بیشتر خواهد شد.
با توجه به شناختی که از کار به‌دست آورده‌اید، یک شِمایی از کفش هیدج برای ما ترسیم کنید.
از سال ۱۳۵۵ در منطقه هیدج کفش تولید می‌شده است و بالای ۲۰۰ واحد تولیدی در این منطقه وجود دارد. البته ممکن است برخی کارگاه‌ها کوچک بوده یا در خانه مشغول به تولید باشند. تنوع تولید نیز در این واحدها بسیار است، امکان دارد که واحدی ۱۰۰ جفت کفش تولید کند و برخی واحدها در تیراژهای بالاتر تولید داشته باشند. یکی از قوت‌های هیدج این است که یک منطقه شناخته‌شده در کشور به‌شمار می‌رود. البته در مقابل دچار برخی ضعف‌هاست که بیان این ضعف‌ها برعهده رسانه، روابط عمومی و فضای مجازی است که آنها را بررسی و بیان کند.
نسل جدیدی که بخواهد نوآوری بیاورد و فناوری داشته باشد و این موضوع که زیره یا رویه از چه جنسی باشد و از چه موادی استفاده شود تا بحث‌های خدماتی و … اموری هستند که کماکان جای کار بسیار دارد. من دوست دارم که نسل جدید هیدجی وارد این حوزه شوند. در وهله اول باید تولید را کیفی کنند. تولید کیفی و استانداردسازی یکی از ضعف‌های اینجاست. در این صنعت می‌توان از دانش مهندسی پزشکی بهره گرفت.
در هیدج چه نوع کفش‌هایی بیشتر تولید میشود؟
در هیدج بیشتر کفش‌های بچگانه، نوجوانانه و صندل تولید میشود، از این‌رو صافی پا در تولید کفش بچگانه بسیار حائز اهمیت است و نباید غیراستاندارد باشد. یکی از ضعف‌ها این است که خدمات روی این محصول چندان تعریف نشده است.
در این کنسرسیوم قصد دارید این اقدام‌ها را انجام بدهید؟
ما قصد داریم زنجیره تولید کفش را ببینم و نمی‌خواهیم تنها به یک بخش توجه کنیم. زنجیره تولید هر محصولی از تحقیق و توسعه تا نمونه‌سازی، تولید، بازاریابی، فروش و خدمات پس از فروش را شامل میشود و برخی گمان می‌کنند که تولید همان کارگاهی است که در آنجا محصول تولید میشود، درحالی‌که سهم کارگاه تولیدی در زنجیره تولید ۲۰ درصد است. کارگاه در دنیای امروز ۲۰ درصد یک زنجیره است، البته پیش‌ترها ۹۰درصد یک زنجیره را در کارگاه می‌دیدند.
در دنیا و براساس مطالعه انجام‌شده و «منحنی خنده» کارگاه کمترین اهمیت را دارد، زمانی که منحنی خنده را عنوان می‌کنیم، محور عمودی ارزش کسب شده است و محور افقی آن هر تکه از این بخش‌هاست، برای نمونه شامل تحقیق و توسعه، نمونه‌سازی، تولید و … میشود که تولید در پایین‌ترین بخش این منحنی قرار دارد و کمترین ارزش را به خود اختصاص داده است.
درباره «منحنی خنده» لطفا توضیحات بیشتری ارائه می‌دهید
خنده یک شکلی دارد که به صورت منحنی محدب و معقر است، این منحنی را نخستین‌بار شرکت «ایسر» مطرح کرد. بسیاری از علوم و روش‌ها از صنعت استخراج شده‌اند. علم مدیریت از بازار و صنعت آمده است. شرکت ایسر سال‌ها پیش مطالعه می‌کند و این نظریه او به عنوان یک نظریه علمی پذیرفته میشود و کشور کره‌جنوبی توسعه صنعتی خود را بر مبنای این قرار داده است. این منحنی چیست؟ فرض کنید زنجیره تامین خطی باشد که تامین، تحقیق و توسعه، نمونه‌سازی، تولید، فروش و خدمات پس از فروش دارد، این خطی بودن یعنی همه یک ارزش دارند، در منحنی قبلی تولید در بالاترین نقطه و بقیه در پایین‌ترین نقطه قرار داشتند. تا چند سال امکان داشت این نظریه درست باشد، اما شرکت ایسر مطالعاتی انجام داد و عنوان کرد که این منحنی برعکس است، اگر محور افقی و عمودی بگذاریم و محور عمودی را ارزش کسب‌شده در هر بخش از این منحنی بگذاریم و این منحنی را بخش بخش کنیم بخش‌های مختلف شامل تامین، تحقیق و توسعه، نمونه‌سازی، تولید، فروش و خدمات پس از فروش میشود و بررسی کردند که در پایین این منحنی که کمترین مقدار را ارزش دارد، تولید قرار می‌گیرد و هر اندازه چه از سمت راست و چه از سمت چپ بالا می‌رویم، ارزش آنها بیشتر میشود. در دنیا می‌گویند که اگر مواد مخدر سودآورترین باشد، تحقیق و توسعه ۱۰ برابر مواد مخدر سود آن برمی‌گردد. سامسونگ روزی بالای چند صد تا اختراع دارد که ۳۰ تا ۴۰ این اختراع‌ها عملیاتی میشود. برای همین است که سامسونگ در بازار ماند، اما نوکیا نماند. نوکیا چرا در بازار نماند، درحالی‌که سال‌ها اول همه از برند نوکیا استفاده می‌کردند. اینجاست که تحقیق و توسعه ارزشمند میشود. کوکاکولا می‌گوید که من نوشیدنی نیستم و یک دانش فنی‌ام و این دانش فنی است که میلیاردها می‌ارزد. این شرکت به ساختمان، تجهیزات و ماشین‌آلاتش نمی‌نازد، بلکه به دانش فنی خود می‌بالد. این معنای منحنی خنده است. بنابراین اگر در تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کنید، برنده می‌شوید. البته سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ممکن است که نرخ شکست هم داشته باشد، اما اگر جواب دهد تمام آن شکست‌ها را جبران خواهد کرد.
در میان صحبت‌هایتان به خدمات پس از فروش هم اشاره کردید، حال ممکن است که این پرسش مطرح شود که خدمات پس از فروش در کفش به چه معناست؟
خدمات پس از فروش به این معنا است که یک سیستم فراخوان طراحی شود که اگر کفشی خراب یا ایرادی داشته باشد، به‌گونه‌ای در این سیستم مطرح شود تا این مشکل برطرف شود. در بخش تحقیق و توسعه باید این موضوع مطرح شود که آیا برش‌های استانداردی انجام می‌گیرد. بیشتر کفش‌های ما یا سفت است یا لق می‌زند، چرا هیچ کفشی دقیق اندازه پای ما نیست؟ ما می‌توانیم این ظرفیت تحقیق و توسعه را ایجاد کنیم. ممکن است که حدود ۲۰ درصد این ظرفیت در کشور کار کند، اما حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد جای کار بیشتری دارد. از همین رو سعی می‌کنیم که در کنسرسیوم و اساسنامه این موارد دیده شود.
مدت زمان این کنسرسیوم چقدر است؟
باید بین ۶ تا ۷ ماه تمام و ایجاد می‌شد، اما موضوع آن است که با شیوع ویروس کرونا با کندی همراه شد. البته ما عمیق‌تر شدیم و مطالعات را خیلی زود نخواستیم ببندیم، ولی پس از آن تشکیلاتش دائمی خواهد بود و دوستان براساس برنامه داده‌شده باید فعالیت کنند.
کفش‌یار را هم دخالت می‌دهید؟
اولویت با کسانی است که در حوزه کفش هستند، البته باید این دیدگاه اصلاح شود، چراکه ممکن است کسانی در حوزه کفش نباشند، اما افراد خوش‌فکری به‌شمار روند و علاقمند باشند که حضور داشته باشند تا بتوانند به این صنعت کمک کنند. بنابراین تاکید من این است که بیشتر باید زنجیره را درست کنیم تا اینکه فقط تولیدکنندگان را ببینیم. یک نقص این است که ما فقط تولید را دیده‌ایم و به این موضوع نیندیشیده‌ایم که باید این زنجیره اصلاح شود تا این کسب و کار رونق بگیرد.
با کسانی که در حوزه کفش فعالیت دارند، چه صحبتی دارید؟
من البته عضو این جامعه نبوده‌ام و در حال حاضر در این مسیر شاگردی می‌کنم و در حال یادگیری هستم. من زمانی که وارد این صنعت شدم و برای نمونه آن را با صنایع غذایی مقایسه کردم، متوجه شدم که کارهای بسیاری وجود دارد که هنوز در این صنعت انجام نشده است. برای نمونه ما اگر عنوان می‌کنیم که پا قلب دوم ماست، چرا در تولید کفش از پزشکان عمومی کمک نمی‌گیریم که در طراحی کفش با توجه به کمر و قوس کمر از آنها مشاوره بگیریم. یا در حوزه خدمات پس از فروش تا طراحی‌های زیباتر و… از بخش‌های مختلف مشاوره نمی‌گیریم. دنیا به سمت هوشمند شدن سوق داده میشود، از این رو باید در تولید کفش نیز از این جذابیت‌ها استفاده کرد، برای نمونه برخی کفش‌ها نبض پا را با فشار خون می‌سنجند. یا در تهران کفی‌هایی آمده است که مهندسی پزشکی آنها را طراحی کرده است. پا را اسکن می‌کند و براساس آن طراحی انجام می‌دهد.
پس تلفیق صنعت کفش با علوم دیگر مانند فناوری اطلاعات، علوم پزشکی، علوم نانو و… می‌تواند این صنعت را ارتقا ببخشد. برخی افراد باید به این حوزه وارد شوند که بازار و صادرات را می‌شناسند و برخی افراد که در فضای مجازی سلیقه‌ها را می‌شناسند.
کنسرسیوم را برای ما تعریف می‌کنید؟
کنسرسیوم یک ساختاری است که به منظور انجام یک کار گروهی ایجاد میشود که نتیجه آن فعالیت اقتصادی است. یک ساختار حقوقی دارد و هدف این است که یک هم‌افزایی بین یک صنف با یک هدف مشترک ایجاد کند. اگر واحدهای کوچک به صورت مجزا کار کنند نمی‌توانند به اهداف بزرگ دست پیدا کند. کنسرسیوم برای رسیدن شرکت‌های کوچک به اهداف بزرگ به آنها کمک می‌کند. برخی کنسرسیوم‌ها ترویجی هستند، برخی هم کیفی‌اند و برخی کنسرسیوم‌ها کمک می‌کنند که توسعه صادرات اتفاق بیفتد. به طور مختصر می‌گویم که یک دست صدا ندارد و افراد باید کنار هم بنشینند. برای نمونه چند تولیدکننده کفش یک شرکت دارند، اما ملاحظه می‌کنیم که توان من، تولید ۵۰۰ جفت است یک شرکت توان تولید بیشتری دارد. ممکن است که یک واحدی که در زمینه تامین، خوب خرید کند و در مقابل یک واحدی این کار را خوب انجام ندهد. یا یک واحد صادرات را به خوبی انجام بدهد، یا در نمایشگاه حضور داشته باشد و رسانه و روابط عمومی خوبی داشته باشد و برخی واحدها این توانایی را نداشته باشند. کنسرسیوم شکل می‌گیرد تا افرادی که منافع مشترک را دارند در کنار یکدیگر قرار دهد تا به هدف بزرگ‌تری دست یابند.
زنجیره تامین را نیز تعریف کنید؟
زنجیره تامین به هر نوع فعالیتی که از صفر تا صد در راستای تولید و فروش و پس از فروش انجام می‌گیرد، زنجیره تامین گفته میشود. تا پیش از این برخی گمان می‌کردند که اهم تولید در واحد صنعت انجام می‌گیرد. برای نمونه در خودروسازی چند سال پیش آتش‌سوزی‌هایی رخ می‌داد و زمانی که از ایران‌خودرو شکایت می‌شد، او ادعا می‌کرد که او این قطعه را تولید نکرده است. چون صد تولیدکننده و تامین‌کننده دارد، اما این ایران‌خودرو بود که جریمه می‌شد، پس از آن ایران‌خودرو زنجیره را تحت نظارت خود قرار دارد. پس زنجیره از صفر تا صد از تامین‌کننده، تولیدکننده، فروشنده را شامل میشود.
در این کنسرسیوم تنها باید هیدجی‌ها حضور داشته باشند؟
نه اینگونه نیست این یک الگو است که اگر راه‌اندازی شود در کل کشور می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. اگر ۵ تا بنکدار قرار است ورود پیدا کنند، چرا ۵۰ تا نشود؟ چرا این ظرفیت بزرگتر نشود، وقتی که این ظرفیت وجود دارد، منعی نیز وجود ندارد.
دبیرخانه این تشکیلات کجاست؟
اگر ایجاد شود دبیرخانه آن با شرکت شهرک‌ها خواهد بود.
اگر کسی بخواهد با این کنسرسیوم ارتباط برقرار کند، از چه طریقی ممکن است؟
با خود من یا با شرکت شهرک‌های زنجان می‌توانند این ارتباط را برقرار کنند. ولی هم‌اکنون بنده در خدمت هستم. شماره تماس من ۰۹۱۲۳۴۲۰۱۹۴ است. یا دوستان و علاقمندان می‌توانند با دفتر مجله اخبار صنعت چرم و کفش ارتباط برقرار کنند. هر ایده‌ای، هر امکانی یا هر طرحی پیشنهاد بدهند، ما استقبال می‌کنیم. در این راستا از دانشگاه‌ها کمک می‌خواهیم و حتی کسانی که خلاقیت دارند می‌توانند درگیر کار شوند. از همین رو از روانشناسان و جامعه‌شناسان، پزشکان و طراح‌ها درخواست کمک داریم. حتی مهندسان ساخت دستگاه و کسانی که در علم نانو و پتروشیمی هستند نیز می‌توانند در این امر دخیل باشند.
اگر سخن پایانی دارید، بفرمایید.
در کنسرسیوم ما نهادهایی را در کنار هم قرار می‌دهیم، برای اینکه هم ترویج پیدا کند و هم ساخته شود. بازیگران برخی به صورت مستقیم و برخی غیرمستقیم هستند که مستقیم‌ها همان ارکان و اکوسیستم هستند که با موضوع درگیر هستند مانند تولیدکنندگان و صادرکنندگان، غیرمستقیم‌ها تشکل‌ها و انجمن‌‌های و ان‌جی‌اوها و دانشگاه‌ها و دولت، بانک‌ها و رسانه و روابط عمومی هستند که می‌توانند در کنار تولیدکنندگان و زنجیره حضور داشته باشند. ما باید هنر این را داشته باشیم که به گونه‌ای این بازی را بچینیم که همه لذت ببرند، مانند بازی فوتبال و این یعنی کنسرسیوم که بازی برعهده یک نفر نیست و حتی کسی که توپ جمع می‌کند، حتی تماشاچی و کسی که تخمه می‌فروشد نیز همه دارای نقش در اندازه خود مهم هستند. این پازل را باید چگونه چید که بهترین نتیجه را بدهد و این سفره زیبایی است که هم غذای آن عطر خوبی دارد و هم ملت وقتی از سر سفر بلند شدند، سیر شده باشند.
